Geschreven door mr.ir.Jan Bezemer, statenlid voor de ChristenUnie-SGP in Noord-Holland.


Een gril?
Bij alle recente betogen over de provincie, waarbij er aangedrongen wordt op samenvoeging, meer bestuurskracht, soms op opheffing, lijkt het alsof de provincie niets meer is dan slechts een territoriaal bestuursorgaan. Net zoals in organisaties wel eens leidinggevende lagen worden ‘weggesneden’ omdat men een plattere organisatie wil met kortere lijnen, lijkt de provincie zo ook een gril – ooit – van een organisatiedeskundige uit een (te) ver verleden.
De provincie kan en mag echter in het staatkundige niet los gezien worden van onder andere de historische ontstaansgeschiedenis. De vaderlandse geschiedenis leert ons al van de hertog van Gelre, het bisdom Utrecht, de graven van Holland, de zelfstandige Friezen, de Zeeuwen en Brabanders. In de Franse tijd zijn andere landsindelingen ontworpen en toegepast, maar de ‘stroomgebieden’ en de Departementen zijn weer verdwenen en de provincies zijn, althans naar naam en grens, weer teruggekeerd. Een provincie is echter veel meer. Het is een gebied met tal van eigen kenmerken van allerlei aard, die alle weer specifieke mogelijkheden en beperkingen bieden. Het belangrijkste zijn uiteindelijk de mensen die er wonen. Zij geven inhoud aan de uitdaging die dat plekje van de wereld waar zij geboren zijn of wonen hen geeft.
De provincie als overheidsorgaan speelt overigens wel een belangrijke voorwaardenscheppende rol bij het menselijk handelen binnen de provinciegrenzen. Daarom zijn provincies belangrijk voor de mensen die er wonen, voor de ‘burger’. Is deze burger zich wel bewust van die provincie. Vaak weet men niet eens wat de provincies precies doen.

Een plek in de wereldhistorie.
De wereldhistorie bestaat uit een continue ontwikkelingslijn, waarbij het nieuwe voortkomt uit het bestaande. De wereld is niet atomair, ook niet in de tijd uiteengerafeld in talloze punten die niets met elkaar te maken zouden hebben. De wereld is een zich steeds verder ontwikkelend fenomeen, - christenen geloven dat God de wereld geschapen heeft en nog onderhoudt en regeert - die altijd verbonden blijft met het verleden dat haar heeft voortgebracht. Binnen die wereldgeschiedenis heeft de Nederlandse provincie een eigen plaats. Die plaats is niet los van alles zomaar ontstaan in het nu, maar is een uitvloeisel van de ontwikkeling en ontplooiing van deze wereld en van dat specifieke plekje Nederland.
Omdat de provincie in de Grondwet genoemd wordt als onderdeel van de staatsorganisatie lijkt de provincie daardoor misschien slechts een staatsrechtelijke entiteit, onderdeel van het Koninkrijk en in rangorde hoger dan de gemeenten en andere lagere overheden. De provincie kent echter veel meer aspecten, en dat er veel meer over te zeggen valt wordt hieronder uitgewerkt.

Een aantal
Het is al heel belangrijk om te constateren dat Nederland meerdere provincies kent, tegenwoordig twaalf. Iets met de provincies doen is dan niet alleen van invloed op het bestuur van de provincie Noord-Holland, maar ook op dat van de andere provincies. De provincies vallen op geen enkele manier samen, want het kenmerk van Nederland is, dat het land verdeeld is in provincies. Elke provincie is uniek en heeft een eigen politiek bestuur dat per provincie anders van politieke kleur kan zijn, terwijl het uitvoerend orgaan – gedeputeerde staten – nog weer anders kan zijn samengesteld. In de interne functioneringsstructuur is men helemaal vrij, de ene provincie heeft de commissies zus ingedeeld en de andere zo. Er is dus niet één provincie maar er zijn er meerdere die van elkaar te onderscheiden zijn.

Het grondgebied
Nederland is verdeeld in provincies, en daardoor zijn provincies ook te zien als een gebied met grenzen, en afgegrensd van andere provincies, maar tegelijkertijd ook grenzend aan andere provincies of zelfs aan andere landen. Doordat elke provincie een eigen ruimtelijk gebied bestrijkt ziet ook elke provincie er geomorfologisch anders uit. Zeeland kent eilanden, Friesland meren, en Limburg heuvels. De ene provincie heeft een groot oppervlak, de andere een relatief klein. De verschillende provincies staan daardoor ook voor verschillende ruimtelijke opgaven. De plaats ten opzichte van elkaar, en de ligging – centraal of perifeer – vormen unieke kenmerken van elke provincie. Opvallend is ook dat de grenzen geen rechte lijnen volgen, zoals in de recente geschiedenis soms geografische breedtegraden werden gebruikt (Korea, Vietnam). Tal van grenzen kennen een lange geschiedenis, in het bijzonder ook die welke bovendien landsgrenzen zijn. Een enkele grens is geheel afhankelijk van de natuur, zoals de zeekust, en pas moesten staatkundige provinciegrenzen tussen Groningen en Friesland aangepast worden om de fysieke werkelijkheid van een ‘opschuivend’ eiland te volgen. Ondanks het feit dat Nederland als geheel één ruimte vormt, geven de grote verschillen in de aard van die ruimte en de rangschikking van die ruimten ten opzichte van elkaar, regelmatig veranderingen te zien. De benutting van de ruimte wordt vooral mogelijk door de verbindingen tussen die ruimten. Zo gaf de aanleg van de Afsluitdijk een tweede ontsluiting van Friesland via land, en moeten we constateren dat de aanleg van Flevoland in het hart van Nederland wel geleid heeft tot enige extra ontsluitingen, maar geen echte doorbraak is geweest. Tot nu toe wordt er vooral gepraat over een verbeterde aansluiting van het Noorden, terwijl een extra oost-westverbinding nog helemaal verre toekomst is.

De ruimte is dynamisch
De provincies hebben elk met verschillende bewegingen te maken. Met name tijdens de ijstijden hebben zich hier grote veranderingen voltrokken. In de Romeinse tijd lag de kust een stuk verder zeewaarts, was het IJsselmeer nog slechts een klein binnenmeer. Later kwamen er tal van veranderingen. Noord-Holland kende in het verleden vele plassen en grote binnenwateren. Daarvan is het meeste nu drooggelegd. Het hele Hollandse deltagebied is voortdurend in beweging geweest, niet alleen vanwege de rivieren maar ook door de vele overstromingen vanuit zee. Die bewegingen leveren tal van verschillen tussen de provincies. De ene provincie heeft te maken met het Groene hart en met bodemdaling door inklinkend veen, en de andere provincie heeft te maken met grote rivieren die de provincie doorsnijden en bij hoogwater tot overstromingen kunnen leiden. De ene provincie moet zich beschermen tegen de rijzende zeespiegel, de andere tegen verdroging. Zo kent Noord-Holland heel andere opgaven dan Flevoland of Utrecht. Flevoland ligt, behoudens de voormalige eilandjes Urk en Schokland, geheel onder de zeespiegel, terwijl Noord-Holland ook het Gooi, de duinen, Texel en Wieringen kent, die boven zeeniveau liggen. De oostelijke provincies hebben nog helemaal niets van de zee te vrezen. Die verschillen leiden ook tot verschillende opgaven voor de inwoners. De waterstaatsorganisatie is daarom een typisch Nederlands product, maar was van oorsprong in elk landsdeel anders, afhankelijk van de opgave. De bestuurlijke opgaven zijn per provincie dus sterk verschillend vanwege de verschillen in dynamiek en verandering in de fysieke provinciale ruimte. Daarnaast vormen die fysische kenmerken ook belangrijke aangrijpingspunten voor de ontwikkeling van het verkeer. De ligging aan zee, met een groot achterland via de rivieren vormt een aanknopingpunt voor de handel. Waren niet de vele waterwegen de transportwegen bij uitstek in Nederland, en heeft Koning Willem I daaraan niet verder gewerkt. Was het stelsel van trekvaarten daar niet een uitstekend voorbeeld van, en wordt ook nu niet bij het vollopen van de wegen weer gewezen op de mogelijkheden van vervoer en transport over water. Het water is in Holland een belangrijk verdedigingsmiddel geweest met de aanleg van de Hollandse waterlinie. Vormden de grote rivieren niet in tal van oorlogen, vanaf de Romeinse tijd een belangrijke grens, waarin de bruggen vaak een cruciale rol vervulden. In andere provincies boden andere kenmerken weer eigen uitdagingen. Waarom nu juist Schiphol in Noord-Holland ligt en daar tot die groei is gekomen die andere luchthavens in Nederland niet kennen, is niet alleen te verklaren uit fysische aspecten. Er zijn altijd meerdere factoren die ontwikkelingen bepalen.

Aarde, wind en water
Provincies onderscheiden zich ook wat betreft de natuurlijke hulpbronnen die de provincie herbergt. Zo was het ‘zwarte goud’ van Limburg in een bepaalde periode belangrijk voor de ontwikkeling van die provincie, en zo zou het Groningse gas hebben moeten leiden tot de ontwikkeling van het noorden. Helaas leidde eerder de turfwinning ook niet tot een toegenomen welvaart in de veenkoloniale gebieden. Noord-Holland profiteert net als Flevoland en Friesland van de kansen voor windenergie. Hoe hebben niet ook de windmolens en later de gemalen bijgedragen aan het ontstaan van droogmakerijen en zo aan de voedselvoorziening. En hoe hebben deze windmolens niet bijgedragen aan de ontwikkeling van sectoren van nijverheid, zoals het malen van het graan, de papiermolens, en bijvoorbeeld de houtzaagmolens voor de scheepsbouw. De ontwikkeling van andere specifieke sectoren in Overijssel en Noord-Brabant geven aan dat de condities aanwezig moeten zijn om tot ontwikkelingen te leiden. .

Levende natuur
De fysieke omstandigheden bepalen in hoge mate wat er leeft, groeit en bloeit in de provincie. Mensen in alle kustlanden in de wereld zijn viseters, de continentale landen zijn meer afhankelijk van vlees of plantaardige eiwitten, eventueel van vis uit de rivier. Het Groene Hart is een veeteelt gebied, de kleigronden behoorden de akkerbouw toe en de zandgronden hadden eigen beperkingen. De beroemde geestgronden staan voor bloembollen. We weten steeds beter dat de grondsoort en het water in de grond, belangrijke graadmeters zijn voor wat er voor leven mogelijk is. Alle deltagebieden in de wereld kennen dichtbevolkte populaties, terwijl dat voor de woestijngebieden het tegenovergestelde is. Zo zijn vanouds Noord- en Zuid-Holland dichter bevolkt geweest dan provincies als Gelderland en Drenthe. Nu de landbouw in een belangrijke omschakelingsperiode zit, komen de provincies elk met geheel eigen opgaven te zitten op het gebied van plattelandsontwikkeling. De braaklegging in Groningen leidt tot de aanleg van een ‘blauwe stad’, de marginale veehouderij op de lage veengronden tot meer natte natuur en groene en blauwe diensten. De uitbreiding van de bollenteelt tot het ontwikkelen van extra gebieden in Noord-Holland. De vraag naar meer zelfvoorziening in de voedselproductie heeft mede geleid tot de aanleg van de IJsselmeer-polders, te beginnen bij de Wieringermeer. In toenemende mate zien we dat sectoren in de land- en tuinbouw minder afhankelijk worden van de ondergrond. De intensieve veehouderij is daarvan een voorbeeld, maar ook de glastuinbouw is te noemen. Daardoor ontstaan nieuwe kansen voor provincies omdat andere factoren de plaatskeuze van de productie gaan beïnvloeden. Dat geldt natuurlijk helemaal voor de mens zelf. Niet alleen het werken, maar ook het recreëren is belangrijk. De kust is zo niet vooral een plaats vanwaar zee gekozen kan worden om te vissen, maar is een strook land geworden voor ontspanning voor de mensen, voor massarecreatie. Op deze wijze kent elke provincie weer eigen mogelijkheden waar ingespeeld kan worden op nieuwe ‘levens’-behoeften. Het is aan de mens en aan het bestuur om dergelijke kansen te onderkennen, te ontwikkelen en te benutten.
De provincie is niet alleen een gebied waarin plantkundig en dierlijk leven zich ontplooit, maar ook een gebied bewoond door mensen. De inwoners van de provincie zijn in belangrijke mate bepalend voor de kracht en de potentie van de provincie, voor de betoonde solidariteit, voor de intensiteit van de betrokkenheid op elkaar en de zorg voor elkaar, voor de ontwikkeling en cultuur, voor de historische continuïteit en voor de taal waarmee men elkaar verstaat. De inwoners geven gestalte aan democratie en vrijheid, zijn wel of niet bereid hun leven te geven voor idealen, en zijn wel of niet bereid tot samenwerking voor het algemeen belang.

Een gezamenlijke ervaring
Het is opmerkelijk dat, zodra er leven en mensen een rol gaan spelen in het mede invulling geven aan het begrip provincie, er ook gevoelselementen een belangrijke rol gaan spelen. Hoe ervaren wij de provincie. De rol van het landschap als herkenbaar element wordt belangrijk. In provinciaal getinte volksliederen klinkt gevoel door. Het bronsgroen eikenhout, of de blanke top der duinen zijn duidelijke exponenten van zintuigelijke duidingen die herkend worden. Daarna worden de provincialen zelf geduid. Men spreekt van ‘ronde’ Zeeuwen, stugge Noorderlingen, gezellige Brabanders, etc.
Het is ook heel opmerkelijk dat de vertalers van de Statenbijbel de verdeling van de volken over de aarde omschreven als (Gen.10:5) “Van dezen zijn verdeeld de eilanden der volken in hunne landschappen, elk naar zijn spraak, naar hunne huisgezinnen, onder hunne volken.” Het is overal op aarde zichtbaar hoe mensen zich aanpassen aan de omstandigheden van het landschap en het klimaat. De bewegingen van bergbewoners zijn anders dan die van het platteland, en onder ijskoude omstandigheden weten Eskimo’s een bestaan op te bouwen, en de Toearegs in de hitte van de woestijn. Zo staan de Nederlanders bekend om hun strijd tegen het water, en het omgaan met de slappe veenbodems. Luctor et emergo is een spreuk die bij Zeeland en de Zeeuwen past.

De overwegende mens
De aspecten die hiervoor aan de orde zijn gekomen gaan allemaal uit van het gegeven dat er een provincie is, in de zin van een bepaald gebied met een grens. Al wat binnen dat gebied aanwezig is vormt de bodem, de voedingsbodem tevens, van wat er aan menselijk kunnen tot stand kan worden gebracht met die gegevenheden. Vervolgens komt het nu ook op de mens zelf aan wat iemand met het gegeven materiaal tot stand gaat brengen. Als we tegenwoordig nog over primitieve volkeren, of omstandigheden praten, dan hebben we het vooral over het verschil wat het mensenpotentieel in de westers wereld tot stand heeft gebracht, en hoe het dan in andere landen toegaat. Die verschillen ontstaan niet uit het feit dat de een meer prikkels heeft toegebracht gekregen en daardoor harder is gaan lopen, maar doordat de mens als redelijk denkend wezen zich heeft ontwikkeld en die ontwikkeling via onderwijs heeft doorgegeven aan de volgende generatie. Die aldus gevormde leefgemeenschap heeft die kennis ook vast weten te houden en om weten te zetten in daden, in een zich steeds verder ontplooiende wetenschap en technologie. Uiteraard zijn daarbij de uitgangsomstandigheden van belang. In de vrieskoude zijn zaken moeilijker tot stand te brengen dan in een gematigd klimaat; maar het mooie van de mens is toch dat hij ongeacht de omstandigheden in staat is te blijven denken, en vooral denken in oplossingen. Daarin spelen provinciegrenzen en provinciale overheden geen beperkende rol. Het denken van de individu is vrij, maar wil je anderen tot meedoen bewegen, dan moet men ook eerst willen meedenken. Vandaar dat de mens, de burger, kritiek kan hebben op de huidige provincie, en wil meedenken in oplossingen die het huidige functioneren kunnen verbeteren. Daarin moet men meedenken met anderen omdat de provincie nu eenmaal een instelling is die anderen buiten de provincie en in andere provincies mede raakt.
De denkexercitie, ‘een Nederland zonder provincies of met geheel nieuwe indelingen’ is juist de uitdaging van het denken, en van het denken over oplossingen. Het denken moet zich evenwel ook richten naar andere normatieve elementen. Het is niet zelfgenoegzaam in zichzelf.

Vormende macht in de geschiedenis
Elke provincie heeft een eigen geschiedenis. Die geschiedenis staat niet los van de personen die de regering voerden in een bepaalde periode. Die geschiedenis hoeft in het verleden echter nog niets uitstaande te hebben met het hedendaags fenomeen ‘provincie’. Zoals in het begin genoemd, de graven van Holland, de bisschop van Utrecht en de hertog van Gelre, hoe hun namen ook luidden, waren als regionale overheden bepalend voor de ontwikkeling van hun gebied. En altijd was er een kerngebied van waaruit die ontwikkelingskrachten, die vormende machten, zich ontplooiden. Zoals het Romeinse Rijk de stad Rome als kerngebied kende, zo ook hebben de Nederlandse provincies hun eigen geschiedenis en eigen kerngebieden of steden of plekken. Zelden verdwijnen die in het niets en meestal vormen ze in elk nieuw tijdsgewricht steeds opnieuw de kern van nieuwe machtsvormende ontwikkelingen. In het Peking van vandaag vormen de relicten van een keizerlijk China nog steeds een centrum van vormende macht, en zo zijn de huidige machtskernen Moskou en Sint Petersburg dat van het vergane Russische Tsarenrijk. Zo bestaat er in Nederland ondanks de centrale eenheidsstaat nog steeds die speciale kracht van de grote steden en de grotere steden in de regio’s. Er is in Nederland geen sprake van een krachtig centralistisch denken, waarbij alle macht in de Haag zetelt, maar juist de decentraliserende krachten overheersen. Er wordt gewezen op Amsterdammers in de regering of provinciale bestuurders. En bij het ontbreken van regionale ‘machthebbers’ zal bij het wegvallen van het fenomeen ‘provincie’ het stadsdenken de overhand krijgen. Op dat niveau zijn er nog steeds lokale machthebbers die via het ‘democratisch’ proces als zodanig positie hebben verworven.

Provincie-taal
Elk gebied met een zekere geslotenheid en betrokkenheid op elkaar, ontwikkelt een eigen taal of spraak, eigen symbolen en eigen uitdrukkingswijzen. De Nederlandse eenheidsstaat, met eenvormig onderwijs en vooral taalonderwijs in het ABN heeft er voor gezorgd dat de provinciale verschillen sterk zijn verminderd. Maar nog steeds zijn er dialecten, is er de zachte ‘g’ en is er zelfs plaats voor het ‘Fries” als officiële taal. Er zijn echter nog meer symbolen toegevoegd aan de provincies. We noemden al de volksliederen – bekend of onbekend – de eigen vlaggen en wapens, maar bovenal de eigen provincienamen: Utrecht, Flevoland, Drenthe, Fryslân. Die symbolen versterken de eigen identiteit. De taal en het uitgebreide taalgebied leren ons ook de betrekkelijkheid van die aspecten als het gaat over normatieve keuzes in het openbaar bestuur. Toch is het elkaar verstaan een uiterst belangrijk aspect van het omgaan met elkaar. Hoe worstelt Europa niet met het taalprobleem. De oplossing is niet altijd – blijkt steeds weer – het overschakelen op één taal. De onderlinge verscheidenheid is te groot. Waar de nuance gezocht wordt blijken de uitdrukkingsmogelijkheden opeens te beperkt. Hoe blijkt het gebruik van spreekwoorden niet vaak te illustreren hoever we cultureel van elkaar staan. Provincie, ‘hou je bij je leest’. Hoeveel vraagtekens kan het woord ‘leest’ bij een buitenlander dan al niet teweeg brengen. Zelfs het praten over Amsterdam klinkt in Noord-Holland anders, heeft een andere betekeniskleur, dan praten over Amsterdam in Emmen of in Rotterdam.

Sociale samenhang
Los van de staatkundige grenzen tussen provincies, een soort schil die een provincie bij elkaar lijkt te houden, is er ook sprake van een interne binding. Omdat het om mensen gaat is er de sociale betrokkenheid op elkaar. Mensen vormen gemeenschappen, eerst lokaal, daarna regionaal en provinciaal. Er ontstaat een sociaal schaalniveau van onderlinge betrokkenheid en versterkt organisatievermogen. Een goede buur is beter dan een verre vriend. Dat vormt een extra band binnen de provincie. Hoe wordt ook het verenigingsleven niet vooral lokaal bepaald, en waren parochiegrenzen en kerken niet de ware kernen van de samenleving die vorm kreeg in steden en dorpen. Het huidige landschap van Nederland kent nog die typische gezichtsbepalende vormen van kerkspitsen onder grootse Hollands luchten. Zonder die sociale samenhang en cohesie kan de gemeenschap niet. Daarom vormt dat ook een belangrijk constitutief element van de huidige provincies. Niet alleen de staatkundige organisatie volgt de provinciegrenzen, ook tal van sociale structuren houden die grenzen aan. Van sportclub tot zangvereniging, van de bond van plattelandsvrouwen tot de politieke partij.

Economische potentie, wereldspeler.
Die totaliteit van potenties binnen provincies krijgen in de economische ontwikkelingen nog weer een speciaal accent. Want veeteelt kom je overal op de wereld tegen, maar de bundeling van tal van aspecten (onderzoek, kennisontwikkeling, landbouworganisaties) brengt de veeteelt in Nederland tot optimale productiecijfers. Dat zelfde geldt voor andere economische sectoren op eigen wijze. Zo kent elke streek (in de wereld) eigen potenties en eigen ontwikkelingen afhankelijk van de inzet van de inwoners van een regio. Hoe gaat een regio op efficiënte wijze zo effectief mogelijk met haar hulpbronnen om. Middelen kunnen maar één keer besteed worden. Daarnaast is de succesvolle uitwisseling met andere gebieden mede bepalend voor het verder ontwikkelen van de economie van de provincie. De ruilhandel met import en export geeft tal van extra ontwikkelingsimpulsen. Daarin is de ene provincie meer succesvol dan de andere, niet alleen door ligging of hulpbronnen, maar ook door de potenties van haar inwoners. De economie kent eigenlijk geen grenzen. De grote multinationals opereren over de landsgrenzen heen. De provincie laat men achter zich. Er wordt gezocht naar nieuwe centra in de wereld die gevormd worden door economische instituties, zoals banken en beurzen, en handelscentra. Maar vanaf 1400 werd die niet gezocht in het destijds grotere Kampen, maar in het kleinere Amsterdam. Los van al die particuliere initiatieven heeft de provincie een eigen taak en opdracht vanuit de bronnen die binnen de provincie gevonden worden. Heel de provincie moet (gedifferentieerd) tot ontwikkeling gebracht worden en heel het menselijk potentieel van de provincie moet daarin (naar gaven en talenten) betrokken worden

Cultuur en harmonie
Er is steeds meer aandacht voor de diverse regionale cultuuruitingen. Cultuurvormen worden in de archeologie zelfs gebruikt om hele perioden te duiden. De hunebedbouwers, de klokbekervolken, etc. De eigen omgeving is soms ook aanleiding tot zeer specifieke cultuuruitingen. Zo is de omgeving, het landschap, of het licht van bepaalde plaatsen een bron van inspiratie voor kunstenaars. Plaatsen als Bergen of Laren-Blaricum in Noord-Holland leverden eigen schildersscholen. Zo is de zilverkunst verbonden aan Schoonhoven en zijn de rivierkleigebieden de leveranciers van de baksteen die het Nederlandse bouwen zo’n geheel eigen identiteit verschaft. Indien harmonie bereikt wordt tussen de gevoelens van de mensen en de totale omgeving waarin ze verkeren en functioneren, dan krijgen de cultuuruitingen sterke zeggingskracht. Zo vormt elke provincie een geheel van bij elkaar behorende elementen die in harmonie met elkaar verkeren. Zodra die door verstoringen verbroken wordt begint de aftakeling. Dan is bijvoorbeeld de Veluwe ‘de Veluwe’ niet meer, maar slechts een recreatiepark van de stedelijke westerling. Het handhaven van de harmonie binnen de provinciegrenzen houdt de menselijke maat levend, juist omdat de provincie ontsproten is uit de menselijke maat.

Overheid, meer dan een juridisch fenomeen.
De provincie is een onderdeel van de staat. De positie van de provincie binnen het geheel van de staatkundige verhoudingen staat deels beschreven in de Grondwet en verder vooral in de daarop gebaseerde Provinciewet. Daarin staat beschreven dat de provincie zelf verordeningen mag maken en die, volgens de rechtsspraak, zelfs moet handhaven. De zin van de juridische functie is het toepassen van vergelding bij het overtreden van voorschriften (zoals o.a. de pijnlijke dwangsombeschikking). Dat behoort tot de bevoegdheden van de provincie. Ze heeft daarin een eigen plaats tussen de andere overheidslichamen, de hogere en de lagere. Natuurlijk is er ook de macht om zaken niet toe te staan, niet te vergunnen of te bestemmen, of juist wel, en om te stimuleren. Er is macht en bevoegdheid om begrotingen goed of niet goed te keuren, gemeenten onder curatele te stellen. Er is macht om besluiten te vernietigen of voor vernietiging voor te dragen. Maar er is veel meer. Niet alleen de provincie als Provinciale Staten heeft een plaats, maar ook de andere organen, zoals de gedeputeerde staten en de commissaris van de koningin. De laatste is zelfs tevens staatsorgaan. Vooral aan gedeputeerde staten zijn tal van extra bevoegdheden toegewezen in de vorm van medebewind. Nu de dualisering verder voortschrijdt worden grote lijsten aangemaakt om die zaken in allemaal in beeld te brengen.
Naast de juridische macht is er vooral de politiek bestuurlijke macht. De provincie is gerechtigd geld op te halen via belasting en is gerechtigd het uit te geven. Er is macht om zaken tegen te houden of juist toe te staan. Tegenover vele kleinere gemeenten is er de macht van het grote getal in geld of ambtenaren. De formele bevoegdheden worden soms door de maat der dingen van een ander gewicht voorzien, de adem van de een is soms langer dan die van de ander. Was vroeger de macht van het gewest Holland al vele malen groter dan dat van bijvoorbeeld Groningen, ook nu nog zijn de inwoneraantallen verschillend en telt bijvoorbeeld heel Friesland nog niet zoveel inwoners als Amsterdam. Dat levert ontegenzeggelijk verschillen op in macht tussen provincies, hoewel alle provincies, net als bij de gemeenten, onderling formeel allemaal gelijke bevoegdheden hebben, en onder dezelfde provinciewet vallen. Elke herschikking van grenzen brengt veranderingen aan die vele malen groter zijn dan het abstracte element ‘oppervlakte’. De provincie is vele malen meer en meerzijdig dan een oppervlakkige kennismaking zou zeggen. Verbreken van machten, verbanden en evenwichten is een bezigheid met meer risico’s dan je zou denken. Slechts de grootste machthebbers zijn in staat met overmacht gedurende hun aanwezigheid dergelijke zaken naar hun overtuiging met succes door te voeren. Maar zelfs dan blijkt na tientallen jaren of zelfs eeuwen de roep naar het verleden sterker dan de krachten van het heden. Ook die roep is dan gericht op een betere toekomst, - die wil iedereen - , maar via welke weg. Via de weg van de radicale revolutie, de snelle ommekeer in een nieuwe werkelijkheid, of via de weg van reformerende evolutie, de geleidelijke verbeterende verandering naar een nieuwe toekomst. Onheilsprofeten roepen op tot radicale ommekeer en revolutie, de gewone profeten roepen op tot radicale ‘bekering’ en reformatie.

Moraliteit en integriteit.
De provincie is staatsrechtelijk subject. Zodra het over hogere normen dan de juridische gaat, zoals de morele normen en de geloofsnormen, leeft de provincie geen eigen leven. De provincie als juridisch rechtspersoonlijk lichaam is echter wel aan die hogere normen schatplichtig. Dat geldt natuurlijk vooral voor de menselijke deelnemers aan het fenomeen provincie. De gedeputeerden en statenleden hebben morele en godsdienstige of levensbeschouwelijke opvattingen. Dat geldt ook voor de provinciale ambtenaren. De betekenis van de provincie krijgt een extra gewicht door de wijze waarop haar deelnemers met morele waarden omgaan. Integriteitproblemen zoals die in Zuid-Holland met het bankieren en in Gelderland met de evenementen hebben gespeeld zijn daar voorbeelden van. De morele kracht van de bestuurders vormt een belangrijke extra dimensie in het openbaar bestuur. Dat geldt ook voor de samenwerking tussen provincies. Kunnen bestuurders elkaar gemakkelijk vinden, en worden bepaalde morele normen en waarden gedeeld. In toenemende mate wordt elke overheidslaag binnen Nederland op elk onderwerp aanspreekbaar. Zo komen ook onderwerpen aan de orde als armoedebestrijding, jeugdzorg en internationale hulpverlening. Is er dan sprake van solidariteit of naastenliefde. Wordt er in de Europese samenwerking ook niet vaak gezocht naar ondersteunende activiteiten, waarin wij als provincie iets verder zijn dan een andere regio, en daarom samenwerken. Ook voor provincies past isolationisme niet. Er is een verantwoordelijkheid voor andere provincies, voor andere regio’s en voor de burgers binnen de eigen provinciegrenzen. Het handhaven van een hoge morele standaard geeft extra kracht aan het optreden van de provinciale overheid.

Geloof en levensbeschouwing
Speelt het geloof een rol bij het bestaan van de provincie. Maakt het verschil of de bestuurders van katholieke of protestantse huize zijn, en is dat van belang. Het is wel van belang hoe de bestuurders de overheid zien in relatie tot de grondslag van het gezag. De christenen verwijzen naar Romeinen 13, waar het gezag van de overheid zijn grond vindt in God. Er zijn dan ook Christenen die zeggen dat de overheid geroepen is God alle eer te geven, want God bestaat echt, en is de Schepper en Onderhouder van de schepping en alles wat daarvan deel uitmaakt. De koningin regeert bij de gratie Gods is wel een uitdrukking die daarbij past. Ten tijde van de Franse revolutie is het democratisch principe doorgebroken. Het volk vormt daarbij de grondslag van de macht, van het overheidsgezag. De koning sneuvelde onder de guillotine, het volk maakte korte tijd de dienst uit, en sindsdien schijnt de macht te berusten bij de meerderheid van de helft plus 1. De uiterste consequentie daarvan is dat de verkiezingen voor de provinciale staten zo een democratische legitimatie vormen die feitelijk gelijk te stellen is met die van de Tweede Kamer van de Staten-Generaal. Er is toch feitelijk geen verschil tussen de kiezers van het nationale parlement en het totaal van de kiezers van de provinciale staten die op hun beurt zelfs de kiezers vormen van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Indien de provincie als historisch verankerd instituut wordt losgelaten en naar grotere eenheden wordt gestreefd, zal de democratisch gelegitimeerde kracht van die grotere eenheden nog meer toenemen ten opzichte van de landelijke democratische instituties. De diverse huidige (machts)evenwichten raken dan zeker op drift. In die situatie maakt het groot verschil of de overheid, ook de provinciale zijn gezag beschouwd als van God ontvangen of van de mensen. Nog erger zou het zijn als de bestuurlijke keuzes afgelezen moesten worden uit de vlucht van de vogels of de botjes van een knekelzakje. Uit de geschiedenis van Daniël (Dan 2:27.ev) weten we wie de toekomst echt bepaalt, namelijk God.

JB